ถุงน้ำรังไข่หลายใบ (PCOS) และการดูแลด้วยยาสมุนไพรจีน

ภาวะถุงน้ำรังไข่หลายใบ (PCOS) คืออะไร?

ภาวะถุงน้ำรังไข่หลายใบ (Polycystic Ovary Syndrome: PCOS) เป็นปัญหาที่พบบ่อยที่สุดในสตรีวัยเจริญพันธุ์ เกณฑ์การวินิจฉัยที่ใช้บ่อยคือ “สามเลือกสอง” ได้แก่

รอบเดือนมาไม่สม่ำเสมอหรือไม่มีการตกไข่
ระดับฮอร์โมนเพศชาย (androgen/เทสโทสเตอโรน) สูง ก่อให้เกิดสิวหรือขนดก
ตรวจอัลตราซาวนด์พบรังไข่มีถุงน้ำหลายใบ

PCOS ไม่เพียงทำให้มีบุตรยาก แต่ยังสัมพันธ์กับความเสี่ยงระยะยาว เช่น ภาวะดื้อต่ออินซูลิน โรคอ้วน เบาหวานชนิดที่ 2 ความดันโลหิตสูง และโรคหัวใจและหลอดเลือด นอกจากนี้อาการสิว ขนดก และประจำเดือนผิดปกติยังส่งผลต่อคุณภาพชีวิตและสุขภาพจิตอย่างมาก

วิธีการรักษา PCOS ที่ใช้บ่อย และข้อจำกัด

ยากระตุ้นการตกไข่ (เช่น เลโตรโซล, โคลมิฟีน) ช่วยให้มีการตกไข่มากขึ้น แต่บางรายมีอาการร้อนวูบวาบ อารมณ์แปรปรวน ปวดศีรษะ และเสี่ยงเกิดถุงน้ำรังไข่
ยาที่เพิ่มความไวต่ออินซูลิน (เช่น เมตฟอร์มิน) ช่วยลดน้ำตาลและควบคุมน้ำหนัก แต่ผลข้างเคียงที่พบบ่อยคือ ท้องเสีย คลื่นไส้ แน่นท้อง
ยาคุมกำเนิด ทำให้รอบเดือนมาสม่ำเสมอและช่วยลดสิวกับขนดก แต่เมื่อหยุดใช้ อาการมักกลับมา อีกทั้งบางรายเสี่ยงต่อภาวะลิ่มเลือด
เด็กหลอดแก้ว (IVF) ได้ผลสูงแต่ค่าใช้จ่ายแพงและเสี่ยงต่อภาวะรังไข่ถูกกระตุ้นเกิน (OHSS)

ข้อจำกัดคือ วิธีเหล่านี้มีผลข้างเคียงที่ทำให้ผู้ป่วยบางรายใช้ต่อเนื่องยาก และมักแก้ปัญหาเฉพาะด้าน ไม่ได้ปรับสมดุลทั้งระบบของร่างกาย

ยาสมุนไพรจีนตำรับคลาสสิกสำหรับ PCOS

ยาสมุนไพรจีนตำรับนี้มีต้นกำเนิดจากตำรับโบราณที่ใช้เพื่อกระตุ้นการไหลเวียนเลือด ขับก้อนเลือดคั่ง และปรับสมดุลประจำเดือน ปัจจุบันได้รับการพัฒนาให้อยู่ในรูปแบบแคปซูล พร้อมมาตรฐานการสกัดและตรวจสอบคุณภาพด้วยเทคนิค HPLC/UPLC fingerprint

งานวิจัยสมัยใหม่ เช่น network pharmacology, การศึกษาในเซลล์และสัตว์ทดลอง แสดงให้เห็นว่ายาตำรับนี้ออกฤทธิ์แบบ หลายเป้าหมาย หลายเส้นทาง (multi-target, multi-pathway) ส่งผลต่อฮอร์โมน ระบบเมตาบอลิซึม การอักเสบ และเยื่อบุโพรงมดลูก^(1,2)

กลไกการออกฤทธิ์ของยาสมุนไพรจีน^(1,2)

ปรับฮอร์โมน ลดฮอร์โมนลูทีไนซิง (Luteinizing Hormone; LH) และเทสโทสเตอโรน ผู้ป่วยมักสังเกตได้ว่าสิวและขนดกลดลง รอบเดือนมาสม่ำเสมอขึ้น
ลดภาวะดื้อต่ออินซูลิน ส่งผลให้ระดับน้ำตาลในเลือดดีขึ้นและควบคุมน้ำหนักได้ง่ายขึ้น
ลดการอักเสบและปกป้องรังไข่ ทำให้รังไข่สามารถตกไข่ได้ตามปกติ
ปรับเยื่อบุโพรงมดลูก ทำให้เยื่อบุพร้อมต่อการฝังตัวของตัวอ่อน

หลักฐานทางคลินิก: ผู้ป่วยจะได้ประโยชน์อะไร?

1) เมตาอะนาลิซิส (Meta-analysis)⁽³⁾ จากการศึกษาแบบสุ่มและมีกลุ่มควบคุม (RCT) 16 ฉบับ ผู้ป่วยจำนวน 1,385 ราย พบว่า:

อัตราการตกไข่เพิ่มขึ้น 24% ผู้ป่วยมีรอบเดือนที่แน่นอนขึ้น
อัตราการตั้งครรภ์เพิ่มขึ้น 53% ผู้ที่วางแผนมีบุตรได้ประโยชน์ชัดเจน
ระดับฮอร์โมนลูทีไนซิง เทสโทสเตอโรน และ HOMA-IR (ดัชนีภาวะดื้อต่ออินซูลิน) ลดลง ผู้ป่วยสังเกตว่าสิวและขนดกลดลง น้ำหนักควบคุมง่ายขึ้น
มีความปลอดภัย ผลข้างเคียงไม่ต่างจากกลุ่มควบคุม

2) ผู้ป่วย PCOS ที่ไม่อ้วน⁽⁴⁾ การศึกษาในผู้ป่วย PCOS ที่มีน้ำหนักปกติ พบว่ายาสมุนไพรจีนช่วยเพิ่มการตกไข่และการตั้งครรภ์ได้เช่นเดียวกับกลุ่มอ้วน

3) ประโยชน์ที่ไม่เกี่ยวกับการตั้งครรภ์ ยาสมุนไพรจีนยังช่วยให้รอบเดือนมาสม่ำเสมอขึ้น ลดสิวและขนดก และส่งผลดีต่อเมตาบอลิซึม ลดความเสี่ยงโรคเบาหวานในอนาคต

ใช้นานเท่าไรจึงเห็นผล?

ภายใน 1–2 รอบเดือน ผู้ป่วยบางรายเริ่มสังเกตเห็นรอบเดือนมาสม่ำเสมอขึ้นหรือสิวลดลง
เมื่อใช้ต่อเนื่อง 3 รอบเดือนขึ้นไป ผลจะชัดเจนและมั่นคง โดยเฉพาะการตกไข่และการตั้งครรภ์
โดยทั่วไปแพทย์มักแนะนำการรักษาอย่างน้อย 3–6 เดือนเพื่อให้ได้ผลยั่งยืน

ความปลอดภัย

พบอาการข้างเคียงเพียงเล็กน้อย เช่น แน่นท้อง ผื่น หรือปวดศีรษะ มักหายได้เองโดยไม่ต้องไปพบแพทย์ และเมื่อเปรียบเทียบกับยาแผนปัจจุบัน เช่น ยากระตุ้นการตกไข่ที่ทำให้ร้อนวูบวาบ หรือเมตฟอร์มินที่ทำให้ท้องเสีย ยาสมุนไพรจีนถือว่ามีผลข้างเคียงที่เบากว่าและผู้ป่วยส่วนใหญ่ใช้ต่อเนื่องได้ง่ายกว่า อย่างไรก็ตาม หากตั้งครรภ์ ควรให้แพทย์เป็นผู้ประเมิน

สรุป: การรักษาแบบผสมผสานที่ดีกว่า “1+1 > 2”

การแพทย์ตะวันตกมีจุดแข็งในการออกฤทธิ์เฉพาะจุด เช่น กระตุ้นการตกไข่หรือควบคุมระดับน้ำตาล ส่วนยาสมุนไพรจีนเป็นตำรับที่มีหลายสมุนไพร ออกฤทธิ์แบบ หลายเป้าหมาย หลายช่องทาง (multi-target, multi-pathway) ครอบคลุมฮอร์โมน กระบวนการเมตาบอลิซึม การอักเสบ และเยื่อบุโพรงมดลูก

เมื่อใช้ร่วมกันอย่างเหมาะสม ผลลัพธ์ที่ได้ไม่ใช่แค่การบวก แต่เป็นการเสริมฤทธิ์กันจนเกิดผลมากกว่า “1+1” ผู้ป่วยจึงได้ประโยชน์ทั้งในแง่การมีบุตรที่ง่ายขึ้น รอบเดือนมาสม่ำเสมอ สิวและขนดกลดลง สุขภาพโดยรวมดีขึ้น และคุณภาพชีวิตก็ดีขึ้นด้วย

การแพทย์จีนสมัยใหม่ และนวัตกรรมสมุนไพรจีนเอินเวย์ช่วยคุณได้ ปรึกษาทีมแพทย์จีน เภสัชกร หรือผู้เชี่ยวชาญของเอินเวย์ (Enwei) ได้ที่สายด่วนสุขภาพเอินเวย์ 02-751-4399 หรือไอดีไลน์ @enwei

เอกสารอ้างอิง

张盈盈, 徐哲昀, 周卢姗, 王晨晔, 俞佳, 丁彩飞. 桂枝茯苓丸辅助治疗多囊卵巢综合征的Meta分析. 中国实验方剂学杂志, 2020. DOI: 10.13422/j.cnki.syfjx.20200615
石少权, 黄宝珠, 王建英, 王峰. 桂枝茯苓胶囊改善非肥胖多囊卵巢综合征患者排卵的疗效观察. 中国中西医结合杂志, 2019. DOI: 10.7661/j.cjim.20190612
Add-on effect of the Guizhi Fuling formula for management of reduced fertility potential in women with polycystic ovary syndrome: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Complement Ther Med. 2023;72:102933. DOI: 10.1016/j.ctim.2023.102933
Xu Z, Zhang Y, et al. Clinical observation of Guizhi Fuling Capsule in improving ovulation of non-obese PCOS patients. J Ethnopharmacol. 2021;271:113898. DOI: 10.1016/j.jep.2020.113898