ล่าสุดนั้น ทางคณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ก็ได้จัดทำบทความวิชาการ “เหลียนฮัว ชิงเวิน：สมุนไพรทางเลือกในการรักษาโรคติดเชื้อทางเดินหายใจ” เพื่อการศึกษาต่อเนื่องทางเภสัชศาสตร์ ซึ่งมีใจความโดยย่อดังนี้
บทสรุปของยาเหลียนฮัวชิงเวิน
เหลียนฮัวชิงเวิน (Lianhua Qingwen) เป็นตำรับยาสมุนไพรที่นิยมใช้แพร่หลายในประเทศจีน โดยมีการใช้สำหรับรักษาโรคติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบนมาอย่างยาวนาน และได้รับความสนใจในฐานะยาทางเลือกหรือยาเสริมการรักษาสำหรับผู้ป่วยติดเชื้อ SARS-CoV-2 หรือโรคโควิด-19 ซึ่งแพร่ระบาดไปทั่วโลกอย่างรวดเร็ว
เหลียนฮัวชิงเวิน มีประสิทธิภาพในการบรรเทาอาการของโรคติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบน โดยมีกลไกเกี่ยวข้องกับฤทธิ์ต้านไวรัสและฤทธิ์ลดการอักเสบ การศึกษาทางคลินิกแบบทดลองเชิงสุ่ม และการวิเคราะห์อภิมานพบว่าเหลียนฮัวชิงเวินมีประสิทธิภาพในการรักษาโรคไข้หวัดใหญ่และโรคโควิด-19 โดย ช่วยให้ผู้ป่วยทั้งสองโรคนี้มีอาการทางคลินิกกลับเป็นปกติเร็วขึ้นและลดโอกาสพัฒนาไปสู่อาการรุนแรง ในขณะที่พบการเกิดอาการไม่พึงประสงค์ค่อนข้างน้อยและไม่รุนแรง เหลียนฮัวชิงเวินจึงเป็นทางเลือกที่เริ่มได้รับความนิยมมากขึ้นอย่างต่อเนื่องในหลายประเทศทั่วโลกรวมถึงประเทศไทย
ส่วนประกอบของตำรับเหลียนฮัวชิงเวิน
เหลียนฮัวชิงเวิน เป็นสูตรตำรับยาสมุนไพรตามศาสตร์แพทย์แผนจีน ซึ่งตามข้อกำหนดในเภสัชตำรับของประเทศจีนจะประกอบไปด้วยสารสกัดจากสมุนไพร 13 ชนิด
- Forsythia suspensa (Thunb.) Vahl. (Lianqiao)
- Lonicera japonica Thunb. (Jinyinhua)
- Ephedra sinica Stapf (Mahuang)
- Prunus armeniaca L. var. ansu Maxim. (Kuxingren)
- Gypsum Fibrosum (Shigao)
- Isatis indigotica Fort. (Banlangen)
- Dryopteris crassirhizoma Nakai (Mianmaguanzhong)
- Houttuynia cordata Thunb. (Yuxingcao)
- Pogostemon cablin (Blanco) Benth. (Guanghuoxiang)
- Rheum palmatum L. (Dahuang)
- Rhodiola crenulate (Hook. F.et Thoms) (Hongjingtian)
- Mentha haplocalyx Briq. (Bohe)
- Glycyrrhiza uralensis Fisch. (Gancao)
เหลียนฮัวชิงเวิน ซึ่งประกอบด้วยสมุนไพรจำนวนมาก มีสารสำคัญที่มีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาอย่างน้อย 61 รายการ การศึกษาโดย rapid ultraperformance liquid chromatography coupled with diode-array detector and quadruple time-of-flight mass spectrometry (UPLC-DAD-QTOF-MS) พบว่าสารออกฤทธิ์สำคัญที่จัดเป็นดัชนีชี้วัดทางเคมี (chemical marker) ในตำรับเหลียนฮัวชิงเวิน ได้แก่ salidroside, chlorogenic acid, forsythoside E, cryptochlorogenic acid, amygdalin, sweroside, hyperin, rutin, forsythoside A, phillyrin, rhein และ glycyrrhizic acid นอกจากนี้ยังพบ caffeic acid, isochlorogenic acid B, isochlorogenic acid C จากการศึกษาโดย high performance liquid chromatography (HPLC) และพบ quercetin, kaempferol, luteolin, beta-sitosterol, indigo, wogonin, tryptanthrin, [E]-4-phenyl-3-buten-2-one, 1-methyl-2-nonyl-4(1H)-quinolone, stigmasterol, naringenin ซึ่งสารสำคัญเหล่านี้มีบทบาทสำคัญต่อฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของเหลียนฮัวชิงเวิน
กลไกการออกฤทธิ์และเภสัชวิทยาคลินิกของเหลียนฮัวชิงเวิน
- การติดเชื้อไข้หวัดใหญ่ การศึกษาแบบ In vitro พบว่าเหลียนฮัวชิงเวิน มีฤทธิ์ยับยั้งการเพิ่มจำนวนของไวรัสไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ต่างๆ ซึ่งคาดว่าเป็นผลจากการยับยั้งการเข้าเซลล์ของโฮสต์ ยับยั้งการเพิ่มจำนวนภายในเซลล์โฮสต์ และการทำลายไวรัสโดยตรง นอกจากนี้ยังพบว่า เหลียนฮัวชิงเวิน ยับยั้งการกระตุ้น nuclear factor-kappa (NF-kB) และการสร้างสารต่างๆ ที่เป็นปัจจัยกระตุ้นให้เกิดกระบวนการอักเสบรุนแรงของทางเดินหายใจหลังมีการติดเชื้อไวรัส ส่วนการศึกษาแบบ In vivo ในหนูเมาส์ก็พบว่า เหลียนฮัวชิงเวินลดการอักเสบของเนื้อเยื่อปอด ยับยั้งการเพิ่มจำนวนของเชื้อไวรัส ลดอาการป่วยและการสูญเสียน้ำหนักของหนูทดลอง และลดระดับสารสื่อการอักเสบในเนื้อเยื่อปอด
- การติดเชื้อโควิด-19 การศึกษาโดยวิธี molecular docking พบว่าสารสำคัญที่พบในเหลียนฮัวชิงเวิน สามารถจับได้อย่างดีกับองค์ประกอบสำคัญของ SARS-CoV-2 ในการติดเชื้อของเซลล์โฮสต์ สามารถยับยั้งการเพิ่มจำนวนของ SARS-CoV-2 และลดระดับสารสื่อการอักเสบ นอกจากนี้การตรวจสอบเซลล์ที่ติดเชื้อ SARS-CoV-2 โดยกล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอนยังพบว่าเหลียนฮัวชิงเวินมีผลทำให้โครงสร้าง (morphology) ของอนุภาคไวรัสมีลักษณะผิดไปจากปกติโดยเปลี่ยนจากทรงกลมมีโปรตีนหนามเห็นคล้ายมงกุฎ (spherical crown-like) ไปเป็นทรงเรียวยาวคล้ายกระสวย (spindle sharp) ซึ่งบ่งชี้ถึงฤทธิ์ยับยั้งไวรัสโดยตรงของสารละลายเหลียนฮัวชิงเวิน
การศึกษาทางคลินิกของเหลียนฮัวชิงเวิน
- การศึกษาในโรคไข้หวัดใหญ่ การทบทวนวรรณกรรมเชิงระบบและวิเคราะห์อภิมาน ซึ่งรวบรวมข้อมูลรายงานการวิจัยทางคลินิกรูปแบบ randomized controlled trial เผยแพร่ในฐานข้อมูลมาตรฐาน (CNKI, WANFANG DATA, VIP, PubMed, the Cochrane Library) ถึงปี ค.ศ. 2017 มีผู้ป่วยรวมจำนวน 1,525 คน จาก 10 การศึกษา พบว่าเมื่อเทียบประสิทธิภาพในการบรรเทาอาการจากไข้หวัดใหญ่พบว่าเหลียนฮัวชิงเวินมีประสิทธิภาพเหนือกว่า oseltamivir โดยมีระยะเวลาที่หายจากอาการปวดศีรษะ ไข้ อาการเจ็บคอ อาการไอ และอาการปวดกล้ามเนื้อ รวดเร็วกว่าอย่างมีนัยสำคัญ ผลการศึกษานี้สอดคล้องกับการทบทวนวรรณกรรมเชิงระบบและวิเคราะห์อภิมานโดยต่างคณะวิจัย ซึ่งพบว่าการใช้เหลียนฮัวชิงเวินมีประสิทธิภาพในการลดไข้สูงกว่ากลุ่มควบคุมซึ่งได้รับการรักษามาตรฐานอย่างมีนัยสำคัญ
- การศึกษาในโรคโควิด-19 การทบทวนวรรณกรรมเชิงระบบและวิเคราะห์อภิมานโดย รวบรวมผลการศึกษารูปแบบ randomized controlled trial หรือ case-control study จำนวน 7 การศึกษาที่เผยแพร่ในฐานข้อมูลมาตรฐาน (PubMed, Embase, the Cochrane Library, Chinese Biomedical Literature Database, CNKI, WANFANG DATA) ถึงปี ค.ศ. 2021 โดยมีจำนวนผู้เข้าร่วมการวิจัยรวม 916 คน เป็นหญิงร้อยละ 38.3-66.7 อายุเฉลี่ยระหว่าง 44 (SD 14.23) – 62.4 (SD 12.3) ปี ผู้ป่วยทั้งหมดได้รับการรักษามาตรฐานและผู้ป่วยประมาณครึ่งหนึ่งได้รับเหลียนฮัวชิงเวินร่วมด้วย ระยะเวลาในการรักษาอยู่ระหว่าง 7-14 วัน ผลการศึกษาพบว่าเหลียนฮัวชิงเวินช่วยให้ผู้ป่วยหายจากอาการป่วยได้ดีกว่าการได้รับเฉพาะการรักษามาตรฐานอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ โดยเฉพาะอาการไข้ อาการไอ และหายใจลำบาก
บทความฉบับเต็ม: https://ccpe.pharmacycouncil.org/index.php?option=article_detail&subpage=article_detail&id=1269
